Śpiew wcale nie jest taki trudny każdy może nauczyć się śpiewać. Całość techniki wokalnej podzieliłam na cztery główne grupy tematyczne (zob. poniżej). Kombinacja elementów z tych czterech grup tematycznych pozwoli kreować takie dźwięki, jakie ci odpowiadają i nauczyć się rozpoznawać specyficzne problemy i błędy techniczne. Dzięki nim będziesz w stanie skoncentrować się na indywidualnych potrzebach i technikach, które chcesz wypracować.

Cztery główne grupy tematyczne to:

• Trzy ogólne zasady (by zapewnić wydobycie głosu w zdrowy i naturalny sposób)
• Cztery tryby wokalne (by wybrać ‚bieg’, na którym chcemy śpiewać)
• Barwa dźwięku (by go rozjaśnić lub przyciemnić)
• Efekty (by urozmaicić dzwięk o konkretny efekt).

Trzy ogólne zasady

Najpierw trzeba opanować trzy ogólne zasady, które stanowią fundament techniki. Decydują one o tym, czy uda się uzyskać każdy wysoki i niski dźwięk w ramach własnej skali, prowadzić długie frazy i śpiewać czystym, mocnym głosem bez ryzyka zdarcia głosu.
Te trzy ogólne zasady należy respektować zawsze, niezależnie od używanego trybu, barwy, czy efektu.

Są to:

Cztery tryby wokalne

Zakres ‘obsługi’ głosu można podzielić na cztery tryby wokalne: Neutral, Curbing, Overdrive oraz Edge (wcześniej: ‘Belting’). Różnią się one od siebie przede wszystkim poziomem metaliczności w dźwięku. Większość problemów wokalnych wynika z niewłaściwego użycia trybów. Każdy z nich ma ściśle określone reguły, zalety, ale również ograniczenia. Jeśli chcesz uniknąć błędów i problemów technicznych, musisz poznać i nauczyć się kontroli nad trybami czyli umieć korzystać z ich zalet i respektować ograniczenia. Równie ważne jest też wypracowanie swobodnego przejścia z jednego na drugi, aby w pełni wykorzystywać ich możliwości (zalety). Przejście z trybu na tryb może być płynne (bezgłośne) lub gwałtowne jeśli chcemy np. świadomie załamać głos (vocal break). Przećwicz każdy z czterech trybów wokalnych oddzielnie i na różne sposoby. Należy pamiętać o przestrzeganiu trzech ogólnych zasad, bez względu na to, w jakim trybie śpiewamy.

Tryb Neutral

Tryb Neutral /z ang. ‘neutral’ [‘nɪʊtrəl] – dosł. ‘neutralny’ lub ‘jałowy bieg’/ to jedyny tryb niemetaliczny. Nie słychać w nim ani grama ‘metaliczności’. Wydobywany dźwięk jest ‘okrągły’ i delikatny, jak przy śpiewaniu kołysanki. Tryb Neutral to jedyny tryb, w którym można śpiewać z przydechem i nie uszkodzić sobie głosu. Występuje w dwóch odmianach: ‘Neutral z przydechem’ (Neutral with air) oraz ‘Neutral bez przydechu (Neutral without air):

Często są one przedstawiane osobno dla lepszego zrozumienia. Najłatwiej znaleźć ustawienie trybu Neutral przez rozluźnienie żuchwy (pozycja: luźna żuchwa).

W muzyce pop Neutral z przydechem stosuje się w cichych frazach, gdzie pożądane jest ‘zamszowe’ brzmienie. W muzyce klasycznej Neutral z przydechem pojawia się tylko jako sporadyczny efekt. W codziennym życiu używamy tego trybu, kiedy mówimy z ‘zamszem’ w głosie i w szepcie.

Neutral bez przydechu ma często zastosowanie w muzyce pop, gdy potrzebny jest czysty, niemetaliczny dźwięk, bez ‘zamszu’. W muzyce klasycznej Neutral bez przydechu jest używany przez kobiety i mężczyzn w cichym śpiewie (tzn. w pianissimo) oraz przy stopniowym przyciszaniu dźwięku (diminuendo) (kiedy dynamika dźwięku stopniowo spada bez utraty jego jakości). Śpiewaczki klasyczne używają tego trybu w wyższych partiach bez względu na głośność. Na co dzień ten tryb używany jest w cichej mowie, bez ‘powietrza’ w głosie.

Trybu Neutral mogą używać mężczyźni i kobiety na całej skali głosu, przy każdej barwie i na wszystkich samogłoskach. Generalnie, tryb Neutral stosuje się przy niedużej dynamice, tzn. od bardzo cicho (pp) do dość głośno (mf). Bardzo dużą dynamikę (ff) w wysokich partiach głosu można uzyskać wyłącznie w trybie Neutral bez przydechu. Jest to najpopularniejszy tryb w edukacji wokalnej kobiet, często używany w chórach kościelnych i szkolnych.

Tryb Curbing

Tryb Curbing /z ang. ‘curbing’ [‘kɜ:bɪŋ] – (fig.) ‘ukrócenie, hamowanie’/ to jedyny tryb półmetaliczny. Dźwięk cechuje pewna metaliczność. Jest najdelikatniejszy wśród trybów metalicznych. Jego brzmienie jest lekko płaczliwe, a charakter nieco powstrzymywany, przyhamowany, jak np. kiedy jęczymy z bólu. Możemy znaleźć tryb Curbing, niejako przytrzymując dźwięk (tzw. pozycja ‘hold’ /z ang. ‘hold’ [həʊld] – dosł. ‘przytrzymać’/).

Curbing jest używany szczególnie w muzyce pop, kiedy wokalista chce uzyskać średnią głośność, a dźwięk ma być lekko metaliczny, jak np. w soft soul’u lub w R’n’B. W muzyce klasycznej mężczyźni używają go przy średniej głośności (mf) na całej skali głosu, kobiety w średnicy, kiedy chcą śpiewać głośniej (f), czasem w niskich partiach. W życiu codziennym używamy trybu Curbing, kiedy zawodzimy, narzekamy lub pojękujemy.

Mężczyźni używają tego trybu we wszystkich partiach głosu, na całej skali, kobiety we wszystkich partiach głosu aż do wysokiego C. W bardzo wysokich partiach głosu kobiety nie są w stanie śpiewać w trybie Curbing.

Barwa dźwięku jest podatna na zmiany. Chcąc utrzymać się w trybie, trzeba modulować brzmienie samogłosek w stronę ‘U’ (jak w głośnym ‘ul’), ’Ą’ (jak w ‘wąski’) lub ‘ON’ (jak w ‘gong’) oraz ‘I/Y’ (jak w ‘syty’). Głośność trybu Curbing w porównaniu do innych trybów mieści się w średniej, od dość cicho (mp) do dość głośno (mf). Z reguły w tym trybie nie jest możliwe użycie bardzo cichego lub bardzo głośnego dźwięku.

Tryb Overdrive

Overdrive /z ang. ‘overdrive’ [,əʊvə ‘draɪv] – dosł. ‘nadbieg’/ to jeden z dwóch trybów metalicznych. Dźwięk jest mocno metaliczny, ostry, bardzo głośny i ma charakter krzyku (np. używamy go aby krzyknąć ‘hej!’ do kogoś po drugiej stronie ulicy). Z początku, najłatwiej znaleźć tryb Overdrive ustawiając żuchwę jakbyśmy chcieli ugryźć coś dużego (tzw. pozycja ‘bite /z ang. ‘bite’ [baɪt] – dosł. ‘gryźć‘/’). Używamy go zwykle przy głośnym mówieniu lub w śpiewie w dolnych partiach głosu i w jego średnicy.

Overdrive sprawdza się w muzyce pop, gdy potrzebujemy głośnego dźwięku albo kiedy dźwięk ‘prosi się’ o dużą metaliczność, np. w muzyce rockowej. W muzyce klasycznej śpiewają nim głównie mężczyźni od dość głośno do bardzo głośno (f-ff). Kobiety, jeśli go używają (bardzo rzadko), to tylko w niskich partiach głosu. Na co dzień trybem Overdrive posługujemy się np. kiedy krzyczymy albo bardzo głośno mówimy.

Overdrive wiąże się z największymi ograniczeniami skali głosu, zwłaszcza u kobiet. Kobiety mogą wyśpiewać maksymalnie D5/ Eb5, mężczyźni C5. Dolnego limitu nie ma. Można w nim stosować tylko samogłoski ‘E’ (jak w ‘ekran’) i ‘OU’ (jak w ‘kołdra’). Barwa trybu Overdrive może być do pewnego stopnia modyfikowana. Chociaż tryb Overdrive z założenia cechuje duża dynamika, w niskich partiach głosu możliwe jest uzyskanie względnie cichych dźwięków. Im wyżej, tym dźwięk jest głośniejszy i ma coraz bardziej krzykliwy charakter.

Tryb Edge

Tryb Edge /z ang. ‘edge’ [edʒ] – dosł. ‘ostrze’/ (wcześniej: ‘Belting’ /z ang. ‘belting’ [‘beltɪŋ] – dosł. ‘głośny śpiew’/) to kolejny tryb metaliczny. Dźwięk cechuje duży poziom metaliczności. Ma charakter wrzasku, a dźwięk jest jasny, agresywny, przenikliwy i świdrujący, np. przypomina odgłos pikowania samolotu. Tryb Edge można znaleźć poprzez przydźwięk, czyli że szpara głośni musi być zwężona (co przypomina odgłos kwakania).

Tryb Edge jest używany w niektórych stylach muzyki pop, głównie w wysokich partiach głosu, kiedy chcemy uzyskać bardzo głośny, metaliczny dźwięk, szczególnie w heavy rocku i muzyce gospel. W muzyce klasycznej Edge sprawdza się w bardzo głośnym śpiewie męskim (ff), nierzadko w wysokich partiach, np. na wysokim C u tenorów. Kobiety nie stosują trybu Edge w muzyce klasycznej. W codziennym życiu używamy trybu Edge, kiedy przenikliwie krzyczymy (wrzeszczymy).

Mężczyźni mogą stosować Edge we wszystkich partiach głosu. Kobiety mogą używać trybu Edge we wszystkich partiach głosu aż do wysokiego C. W bardzo wysokich partiach głosu kobiety nie mogą śpiewać w trybie Edge. Warunkiem trybu Edge jest zastosowanie dużej ilości przydźwięku (zwężenie szpary głośni), dlatego można w nim używać tylko samogłosek mocno skompresowanych (ściśniętych); innymi słowy, samogłoski ‘I/Y’ (jak w ‘syty’), ‘IA’ (jak w ‘mniam’), ‘E’ (jak w ‘ekran’) oraz ‘YN’ (jak w ’dynamo’ przy ustach zaokrąglonych jak do ‘u’). Zmiana barwy dźwięku może być zaledwie ‘kosmetyczna’, a w wysokich partiach głosu w ogóle nie wolno korygować jego jasnej i ostrej barwy. Głośność w Edge to przeważnie głośno lub bardzo głośno. Im wyżej, tym bardziej wrzaskliwy charakter trybu.

Barwa dźwięku

We wszystkich trybach możemy przyciemniać lub rozjaśniać barwę głosu, aczkolwiek pewne tryby dają więcej możliwości niż pozostałe. Barwę dźwięku regulujemy w aparacie głosowym (przestrzeń rozciągająca się od strun głosowych do ust, aż po nosową część gardła). Jego kształt i wielkość mają ogromne znaczenie dla barwy głosu. Każdy z nas ma inny kształt aparatu głosowego, dlatego każdy ma niepowtarzalny tembr głosu. Osoby z dużym aparatem głosowym mają ciemną (pełną) barwę, a te z małym – jasną, bardziej świdrującą. Kształt aparatu głosowego można zmieniać na wiele sposobów, co pozwala regulować barwę głosu.

Pracując nad barwą dźwięku należy jednak pamiętać o przestrzeganiu trzech ogólnych zasad i o kontroli nad wybranym trybem.
Kształt aparatu głosowego możemy ustawiać poprzez:

• zmianę kształtu głośni
• zmianę pozycji krtani
• zmianę kształtu języka
• zmianę kształtu (otwarcia) ust
• zmianę pozycji podniebienia
• zamykanie lub otwieranie nosowej części gardła

Można się nauczyć kontroli nad każdym z tych elementów z osobna i warto to wyćwiczyć; to da wyobrażenie o wpływie każdego z nich na barwę głosu. Po ich opanowaniu, można próbować je potem łączyć ze sobą w różnych kombinacjach w celu uzyskania pożądanej barwy głosu.

Efekty

Efekty są to niemające związku z tekstem czy melodią dźwięki, które wydajemy z siebie pod wpływem emocji. Podkreślają one styl i ekspresję wokalisty. Wiele efektów powstaje w aparacie głosowym, skoro więc wokaliści różnią się między sobą, należy wziąć pod uwagę indywidualne uwarunkowania czyli wielkość aparatu głosowego, witalność, sprawność fizyczną i temperament.

Nim zaczniemy się uczyć efektów, musimy pamiętać o kontroli trzech ogólnych zasad, reguł wybranego trybu i sposobów modulowania barwy dźwięku.
Wśród efektów wyróżniamy:

• przester dźwięku (distortion) /z ang. ‘distortion’ [,dɪs‘tɔrʃɪn] –
  dosł. ‘zniekształcenie’; mocno przesterowany sygnał gitary/
• skrzypnięcie (creak) /z ang. ‘creak’ [krik] – dosł. ‘skrzypienie, skrzeczenie, trzeszczenie’/ i skrzypienie na dźwięku (creaking)
• charkot (rattle) /z ang. ‘rattle’ [rætl] – dosł. ‘terkot, grzechotanie’/
• warkot (growl) /z ang. ‘growl’ [grəʊl] – dosł.’ warczenie, pomruk’/
• ryk (grunt) /z ang. ‘grunt’ [grʌnt] – dosł. ‘ryk, chrząknięcie, mruknięcie’; rodzaj śpiewu znany z bardziej ekstremalnych odmian muzyki metalowej/
• wrzaski/piski (screams)
• zamierzone załamanie głosu (vocal break)
• śpiew z przydechem (air added to the voice)
• wibrato (vibrato)
• technika ornamentacyjna (wokalizy, melizmaty, tryle) (orna-
  mentation technique)